Podziemne dziedzictwo Krzemionek. Neolityczne kopalnie, które karmiły Europę krzemieniem
Jeszcze zanim powstały pierwsze miasta, a metal stał się codziennością, w rejonie dzisiejszych Krzemionek działało jedno z największych w Europie centrów wydobywczych epoki kamienia. Kompleks prahistorycznych kopalń na terenie Gminy Bodzechów do dziś imponuje skalą i stopniem zachowania – zarówno na powierzchni, jak i pod ziemią.
Krajobraz pracy sprzed tysięcy lat
Wyjątkowość Krzemionek wynika przede wszystkim z dwóch elementów: doskonale zachowanego krajobrazu nakopalnianego oraz architektury podziemi. To rzadki przypadek miejsca, w którym ślady dawnych prac górniczych tworzą czytelną, materialną opowieść o technice, organizacji i codzienności ludzi sprzed kilku tysięcy lat.
W kopalniach wydobywano krzemień, z którego wytwarzano narzędzia o strategicznym znaczeniu dla ówczesnych społeczności. Najbardziej charakterystyczne były siekiery – trwałe, funkcjonalne i na tyle cenione, że trafiały daleko poza region. Wyrób z krzemienia nie był tu rzemiosłem pobocznym, lecz działalnością o szerokim zasięgu i realnym wpływie na wymianę między wspólnotami.
Od neolitu do wczesnej epoki brązu
Kopalnie w Krzemionkach wiązane są z okresem neolitu i wczesnej epoki brązu (ok. 3900–1600 lat p.n.e.). Co istotne, większość szybów powstała jednak w wyniku intensywnej aktywności górników w latach 2900–2500 p.n.e. To właśnie wtedy wydobycie i obróbka krzemienia osiągnęły największe natężenie.
Wytwarzane na miejscu siekiery cieszyły się dużą popularnością, a ich dystrybucja miała zasięg, który także dziś robi wrażenie: rozprowadzano je w promieniu sięgającym nawet 660 kilometrów od kopalń. Krzemionki były więc nie tylko punktem na mapie pradziejów – były ważnym ośrodkiem produkcji, którego "eksport" docierał daleko poza lokalny kontekst.
Odkrycie z 1922 roku i lata badań
Historia nowoczesnego poznania Krzemionek zaczęła się w 1922 roku, kiedy kopalnie odkrył geolog Jan Samsonowicz. Od tego momentu teren stał się przedmiotem zainteresowania i badań wielu archeologów, którzy stopniowo rekonstruowali skalę przedsięwzięcia, jego chronologię oraz znaczenie dla pradziejowych społeczności.
Dziś Krzemionki pozostają nie tylko stanowiskiem archeologicznym, ale również miejscem, które w sposób szczególny unaocznia, że "górnictwo" i "przemysł" mają w tej części Europy rodowód znacznie starszy, niż zwykliśmy sądzić.
Rezerwat: 348 hektarów historii
Archeologiczny rezerwat obejmuje obecnie około 348 hektarów. Położony jest około 8 kilometrów na północny wschód od Ostrowca Świętokrzyskiego, co czyni go łatwo dostępnym punktem na mapie regionu. Skala obszaru oddaje rozmach dawnej działalności: Krzemionki nie były pojedynczą jamą wydobywczą, lecz rozległym, wieloletnim przedsięwzięciem, którego ślady przetrwały w krajobrazie.
Miejsce, które zmienia perspektywę
Krzemionki przypominają, że dzieje technologii i pracy zaczynają się znacznie wcześniej niż w podręcznikowych opowieściach o epoce metali. Tu, wśród szybów i podziemnych korytarzy, zachował się zapis wysiłku tysięcy rąk oraz wiedzy przekazywanej między pokoleniami. A także dowód, że już kilka tysięcy lat temu istniały wyspecjalizowane ośrodki produkcji, zdolne oddziaływać na obszary setki kilometrów dalej.
